(Cadn.com.vn) - Họ ví đời mình như những cánh bèo lênh đênh theo con nước. Trong giấc ngủ tròng trành, chẳng biết đã bao bận họ mơ thấy mình cập bến. Nhưng khi tỉnh dậy bốn bề vẫn là sóng nước mênh mông. Lòng hồ Thủy điện Đồng Nai 3 trong xanh yên ả, đẹp đến lạ thường, nhưng với những lữ khách đa sầu, đa cảm hẳn sẽ không khỏi nao lòng bởi tiếng đàn “sáu câu” não nuột bập bênh trên mặt hồ. Ấy là tiếng lòng của những ngư dân vạn đò đang dạt trôi ở làng Bèo, thuộc xã Đắc Plao, nay là xã Đắc Som, H. Đắc Glong, tỉnh Đắc Nông.

Chuyện kể trên sóng

Nhân hôm ra xã “báo cáo”, mấy người đàn ông làng Bèo làm lít rượu với con cá chép câu được ngồi xả hơi sau nhiều ngày ngụp lặn. Sau một hồi chén chú chén anh, Tư Mứt trải lòng: “Hồi còn chiến tranh, tui cũng theo cách mạng. Bị chúng (địch) đánh rát quá mới dạt sang bên Miên (Campuchia). Hòa bình về lại quê cũ nhưng nhà cửa chẳng còn, người thân cũng chẳng thấy đâu. Không tiền, không chữ, mần gì cũng chẳng đặng nên mới xuống sông. Hồi mới cưới, vợ chồng tui sống trên thuyền, giờ dù sao cũng khá hơn có nhà cửa đàng hoàng”.

“Nhà” của Tư Mứt cũng đến hơn... 20m2, dưới kê 6 cái thùng phuy nhựa, trên lợp 4 tấm tôn, sàn đóng ván, bốn bề che bạt, một phòng ngủ, một phòng khách (cũng là chỗ ăn cơm, đan lưới...). Tư Mứt cùng tuổi với vợ, năm 1959. Năm đứa con giờ đã ra riêng cũng theo nghiệp bố. Cháu nội, cháu ngoại “in hình” chín mười đứa gì đấy. Dù nghèo nhưng con ông đứa nào cũng học hành “đàng hoàng”, có đứa đã… hết lớp 5. Cũng tại cái “nghiệp long đong” nên cả đời Tư Mứt không có chứng minh thư. Con cháu giờ cũng không đứa nào có mảnh giấy “chứng thân”. Cũng chẳng cần lắm, chỉ trầy trật chuyện đi học của mấy đứa cháu, xin vô đâu cũng khó...

Đến tuổi thất thập, Tư Mứt mới nhận ra rằng giấc mơ lên bờ là quá xa vời.

So với Tư Mứt, Sáu Lý đáng tuổi con. Nhưng nếu nói chuyện “lênh đênh” thì Tư Mứt thua xa. Sáu Lý ra đời trên sông, 3 tuổi bơi rành, 6 tuổi biết chèo thuyền, 10 tuổi đã đan được lưới, bắt được cá, đi hết 6-7 lòng hồ, 8-9 con sông... Không biết mình bao nhiêu tuổi, nhưng Sáu Lý chắc chắn mình sinh 1962. Hạnh phúc lớn nhất của đời ông là học viết được tên mình: Nguyễn Tâm Lý, không như mấy người đồng lứa chỉ biết in dấu tay mỗi khi có việc với chính quyền. Sáu Lý giờ đã thành ông, nhưng cũng giống Tư Mứt, từ đời cha cho đến đời cháu ông bây giờ vẫn chưa có hộ khẩu. Nói chi đến Tư Mứt, Sáu Lý, Tám Bi sống ở Thác Mơ (Bình Phước) gần 10 năm trời nhưng năm lần mười lượt đi làm hộ khẩu cũng không ai nhận. Họ nói Tám Bi sống dưới nước, có đất đai gì đâu mà làm hộ khẩu...

Câu chuyện của mấy người đàn ông tôi đành phải nghe dở vì can rượu đã cạn mà tối ai cũng bận đi mần việc, phải tranh thủ chợp mắt một chút...

Một góc làng Bèo.

Mình đang ở đâu?

Thấy ca nô ghé nhà, lại có cả người mặc cảnh phục, bà Tám Láo chẳng nói chẳng rằng đi thẳng vào buồng mang ra tờ giấy có đóng dấu đỏ: “Tui đăng ký với xã rồi nè, các chú hỏi nhà khác đi”... Bà Tám Láo nay đã 64 tuổi. Vợ chồng bà gốc gác bên Miên. 18 tuổi Tám Láo lấy chồng rồi “trôi” theo chồng dạt mãi về đây. Bà sinh tất thảy 10 lần, nhưng mất hết nửa do rớt xuống nước. Mấy năm nay bà “dính” bệnh tim, mắt cũng mờ dần chẳng mần được gì. Khó quá, Ba Nhờ, chồng bà, vay tiền đầu tư cho bà cái lồng cá. Nhưng càng mần càng lỗ, nợ hơn chục triệu bạc chẳng biết bao giờ mới trả xong. “Mấy hôm nay, bị hỏng cái thùng phuy nhà không nổi được, nước cứ xâm xấp dưới lưng mà cũng chưa sửa được nói chi mười mấy triệu” - bà cười xuề xòa rồi xin phép đi thăm lồng cá.

 Tối qua, cánh đàn ông kiếm được kha khá nên chiều nay quán của bà Tư Bính cũng rộn ràng hẳn ra. Tụi trẻ ăn quà xong thì bì bõm dưới nước, mấy bà, mấy chị lại rôm rả quanh chuyện giá cả lên xuống.

Làng Bèo ngoài mần cá còn nuôi thêm cá. Mỗi lồng cá được đầu tư khoảng 2-5 triệu. Cá bắt được hằng ngày chỉ đủ ăn, cuối năm khui lồng cá để lấy tiền lo Tết, dư ra chút đỉnh thì lo cho sắp nhỏ đi học. Chuyện học chữ ở làng Bèo đến lớp 5 đã được gọi là “ăn học đàng hoàng”, thường thì biết đọc, biết viết là xuống thuyền theo ba mẹ bắt cá. Riêng chuyện bơi thì phải học từ lúc biết đi.

Giấc mơ xa vời

Vợ Tư Mứt hôm nay bỗng trẻ đẹp, rạng rỡ như hồi mới lấy nhau. Bà cứ như con lật đật hết vào rồi ra cửa mời khách. Tân gia nhà Tư Mứt, làng Bèo có đủ cả. Nhưng Tư Mứt thấy “thương” cho họ vì ai đời đi mừng tân gia mà mỗi người mang theo một xâu cá. Giờ từ thị tới quê người ta mừng bằng phong bì, ai đời lại... Nói vậy chứ lòng Tư Mứt thấy vui lắm, xóm giềng một thời tối lửa tắt đèn có nhau đến được đã là quý hóa...

Không riêng Tư Mứt mà bất cứ ai ở làng Bèo này đều đã từng mơ một ngày kia được lên bờ, để những giấc ngủ không còn tròng trành, để được làm hộ khẩu, để có chứng minh thư, để sắp trẻ được học hành đàng hoàng... Nhưng giấc mơ ấy chẳng biết bao giờ mới thành hiện thực. Cả đời Tư Mứt cũng như tất cả những cư dân làng Bèo đã vắt kiệt sức lực cho giấc mơ lên bờ. Vậy mà như Tư Mứt đến tuổi thất thập mới thấy giấc mơ ấy là quá xa vời.

Làng Bèo chia ra 5-6 khóm, mỗi khóm chừng mươi hộ. Tính cả sắp nhỏ cũng đến 300 người. Nghe Thủy điện Đồng Nai 3 tích nước là họ lên liền. Kinh nghiệm sông nước cho họ biết chỗ này tôm cá sẽ dồi dào, nguồn nước không ô nhiễm, kiếm cá cũng dễ mà nuôi cá cũng đạt. Tên “Bèo” là do Tư Mứt đặt ra. Một hôm quá chén, nửa đêm Tư Mứt mang cây guitar phím lõm, ra giữa sông ca vọng cổ. Lời bài ca do Tư Mứt “tích cảnh sinh tình” đặt ra. Tôi không nhớ hết lời bài ca, nhưng cái đoạn kết thì chẳng thể quên, rằng: “Đời ta như cánh bèo trôi/Lênh đênh tám hướng biết rồi về đâu?”. Ngẫm Tư Mứt chí phải, từ đó cái tên làng Bèo ra đời.

Với khách, làng Bèo như một điểm nhấn trong bức tranh thủy mặc, nhưng với người làng Bèo, cuộc sống ấy luôn dậy lên sóng gió. Và họ mong mỏi một ngày nào đó, cái tên làng Bèo chỉ là sự gợi nhớ một quá vãng nhọc nhằn, lênh đênh trên sóng nước.

Phóng sự: Bình Định